Działania uboczne leków

Na całym świecie rośnie liczba sprzedawanych leków. W aptekach napotykamy na długie kolejki, w telewizji co chwilę emitowane są reklamy preparatów farmaceutycznych obok proszków do prania, gazet i kosmetyków. Wszystko to sprawia, iż leki postrzegane są coraz częściej jako środki całkowicie bezpieczne, przynoszące ulgę oraz dostępne w najbliższym kiosku. Rzadziej mówi się i pisze o skutkach ubocznych, rzadziej ostrzega się przed ryzykiem ich stosowania. Dla wielu osób idących do apteki z plikiem recept lub wychodzących z siatką samodzielnie kupionych preparatów chudszy portfel może nie być największym zmartwieniem...

Historia leku

Historia leków sięga czasów zamierzchłych. Już człowiek pierwotny wykorzystywał właściwości opium, produkowanego z maku, w celu uśmierzenia bólu i poprawy samopoczucia. Wzmianki o recepturach leków, złożonych z surowców roślinnych, zwierzęcych i mineralnych odnaleziono na glinianych tabliczkach pokrytych pismem klinowym z czasów sumeryjskich (3 tys. lat p.n.e.), w „Odysei” Homera i w traktatach Galena. Postęp nauki o lekach opierał się przez tysiąclecia na stosowaniu coraz to nowych środków naturalnych i obserwacji ich skuteczności w leczeniu różnych chorób. Przełomem stały się prace Paracelsusa (1493-1541, zdjęcie obok), który rozpoczął erę preparatów chemicznych. Współczesne leki konstruowane są w nowoczesnych laboratoriach i oceniane przez specjalistów na całym świecie pod kątem efektywności i bezpieczeństwa stosowania.

Lek i zdrowie

Leki niejednokrotnie ratują życie. Podane w odpowiednim czasie mogą udrożnić tętnicę dozawałową (leki fibrynolityczne), przerwać poważną arytmię serca, napad padaczkowy, rozszerzyć oskrzela chroniąc astmatyka przed dusznością albo zapobiec groźnym krwotokom np. z wrzodów żołądka. Środki farmakologiczne mogą być stosowane krótko, przez kilka dni np. w leczeniu infekcji, albo przewlekle, nawet przez całe życie. Leki w kardiologii są zwykle podawane w celu kontroli ciśnienia tętniczego, zapobieganiu zawałowi serca, leczeniu zaburzeń rytmu lub obniżeniu stężenia cholesterolu i trójglicerydów. Sztuczne hormony zastępują z powodzeniem wyciętą z powodu guzków tarczycę, insulinoterapia jest niezbędna w leczeniu cukrzycy typ 1. Po środki farmakologiczne sięgają także stomatolodzy. Zastrzyk podany w dziąsło znieczuli je, pozwalając na bezbolesne usunięcie zęba...

Większości leków nie można zastąpić ziołami ani preparatami homeopatycznymi

Zasady przyjmowania leków

Leki należy przyjmować regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza. Punktualność w połknięciu tabletek pozwala na uzyskanie stałego stężenia preparatu we krwi, a przez to jego wysoką skuteczność i mniejszą szkodliwość. Część środków wymaga przyjmowania na czczo, inne stosuje się po posiłkach lub niezależnie od jedzenia. Tabletki i kapsułki popija się wodą lub herbatą, należy unikać soku grejpfrutowego. Leki mogą być stosowane w postaci doustnej, jako zawiesina, syrop, cukierki, doodbytniczo (czopki), dopochwowo (globulki), jako krople do oczu, uszu i nosa. W powszechnym użyciu są inhalatory, aerozole, plastry, maści, kremy oraz zastrzyki. W warunkach szpitalnych lek można podać bezpośrednio do tętnicy wieńcowej, do jamy stawowej lub do pęcherza moczowego.

Działania uboczne leków

Każdy lek, nawet stosowany zgodnie zaleceniami lekarza może wywołać działania niepożądane. Połknięta tabletka rozpuszcza się w przewodzie pokarmowym, wchłania do krwi i równomiernie wypełnia organizm. Leki dobierane są tak, aby działały najsilniej na wybrany narząd, np. na serce, jednak docierają też do pozostałych części ciała. U osób wrażliwych preparat może ujawnić zbyt silny efekt, powodując np. nadmierne zwolnienie czynności serca lub zadziałać w odległym miejscu, prowadząc np. do skurczu oskrzeli i duszności. Takie działania nazwane zostały skutkami ubocznymi.

Zawsze informuj lekarza o uczuleniach na leki, jeśli nie pamiętasz nazw preparatów to zapisz je na kartce papieru.

Dość często zdarza się, iż efekt zastosowanego środka jest nieoczekiwany. Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne mogą uszkodzić żołądek prowadząc do powstania wrzodów. Środki uspokajające obniżają refleks, utrudniając prowadzenie samochodu i obsługę maszyn. Preparaty przeciwbakteryjne (antybiotyki) mogą wywołać nudności, wymioty lub biegunkę. Informacje o zaobserwowanych działaniach niepożądanych zapisane są w ulotkach leków, a wybrane przykłady podano w tabeli 1.

Tabela 1. Przykłady działań ubocznych leków

• Antybiotyki: wysypki, świąd skóry, groźny wstrząs, biegunki, zapalenie jelit, głuchota, uszkodzenie nerek i wątroby

•  Leki nasercowe: spadki ciśnienia tętniczego, bóle i zawroty głowy, zwolnienie czynności serca, kaszel, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia erekcji, napady duszności, obrzęki

• Leki psychotropowe: senność, zmęczenie, drgawki, obniżona sprawność kierowania pojazdami, suchość w ustach, zaburzenia oddychania

• Leki przeciwzapalne: wrzody żołądka i dwunastnicy, krwawienia z przewodu pokarmowego, niedokrwistość, uszkodzenie nerek i wątroby

• Leki przeciwcukrzycowe: wzrost masy ciała, groźne niedocukrzenia, nudności, zawroty głowy

• Leki antykoncepcyjne: nudności, wymioty, trądzik, depresja, zmiany zakrzepowo-zatorowe

Wystąpienie reakcji niepożądanych należy zgłosić lekarzowi. Jeśli objawy te nie będą zbyt uciążliwe, a korzyści ze stosowania preparatu duże, to może on zdecydować o kontynuacji terapii. Dość często dokuczliwe symptomy zmniejszają swoje nasilenie, a nawet całkowicie ustępują po upływie kilku tygodni. Groźne działania uboczne są wskazaniem do natychmiastowego odstawienia leku.

Terapia wielolekow

Osoby chorujące na kilka schorzeń skazane są na przyjmowanie wielu leków jednocześnie. Należy pamiętać, iż stosowanie kilku, a czasem kilkunastu preparatów może nasilić działania niepożądane. Pacjenci powinni pamiętać, o informowaniu lekarza o wszystkich przyjmowanych środkach (także zastrzykach i kroplach do oczu). Rzetelna analiza stanu zdrowia pacjenta pozwoli wybrać leki niezbędne i zrezygnować z mniej potrzebnych.

Idąc na wizytę do lekarza zabierz listę używanych leków

Uzależnienie od leków

Jednym z działań niepożądanych preparatów farmaceutycznych jest uzależnienie od leków. Powszechnie znane są uzależnienia od leków nasennych, przeciwlękowych i psychostymulujących. Problem ten dotyczy także środków przeciwbólowych, nie tylko narkotycznych. Osoby uzależnione od wyżej wymienionych substancji mogą wymagać profesjonalnej pomocy medycznej.

Ważne rady

Należy pamiętać, aby podczas stosowania leków unikać opalania się, gdyż może ono nasilić skórne reakcja alergiczne. Działania uboczne występują częściej po błędach człowieka, zwłaszcza po omyłkowym przyjęciu zbyt dużej dawki leku. Czytając ulotki dołączone do opakowań powinno się zwracać uwagę na sposób przyjmowania preparatów, reakcje uboczne, a w razie wątpliwości zapytać lekarza lub farmaceutę. Osoby korzystające z domowych apteczek powinny zawsze sprawdzać datę ważności. Leków nie należy wycinać z opakowań, ani pożyczać od sąsiadów. Przyniesiony preparat, mimo iż posiada taką samą nazwę, może zawierać inną dawkę aktywnej substancji. W trakcie stosowania leków nie należy spożywać alkoholu.

Kobiety ciężarne lub w wieku rozrodczym powinny zapytać lekarza lub farmaceutę czy lek nie zaszkodzi rozwijającemu się dziecku.

Na podstawie: Poradnik Profilaktyki Zdrowotnej, Akademia Zdrowia, Gazeta Kościańska, lek. med. Michał Sokólski, aktualizacja 2013