Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze jest bardzo podstępną chorobą, która przez długi czas nie powoduje dolegliwości. Wielu pacjentów dowiaduje się o niej podczas przypadkowego pomiaru ciśnienia lub z chwilą wystąpienia jej groźnych następstw – na przykład udaru mózgu. Bezobjawowy przebieg schorzenia sprawia, iż chorzy niechętnie udają się do lekarza i nieregularnie przyjmują leki „nadciśnieniowe”. Zdaniem naukowców, ciśnienie krwi przekraczające 115/75mmHg (to nie jest pomyłka drukarska) już zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych! Dzisiejszy odcinek Akademii Zdrowia polecamy uwadze wszystkich, którzy pragną poznać prawdę o nadciśnieniu. Autor ma nadzieję, iż zawarte w nim informacje choć trochę przyczynią się do skuteczniejszego leczenia tej „niedocenianej choroby”.

Dzieje pewnego miasteczka

W roku 2014 minie 320 rocznica dokonania pierwszego pomiaru ciśnienia tętniczego. Od tego czasu nasza wiedza na temat tej choroby znacznie się zwiększyła, między innymi za sprawą tajemniczego miasteczka... Miasto Framingham na pozór niczym nie różni się od innych amerykańskich miejscowości. Położone jest 20 kilometrów na zachód od Bostonu, a mieszka w nim obecnie około 70 tysięcy mieszkańców. Założone zostało w 1700 roku, 14 lat przed eksperymentem Stephena Halesa, który jako pierwszy zmierzył ciśnienie krwi u leżącego konia, za pomocą długiej mosiężnej rurki. W latach 40-tych minionego wieku rząd amerykański podjął decyzję o przeprowadzeniu badań naukowych mających wyjaśnić przyczynę zwiększenia umieralności z powodu chorób układu krążenia. W roku 1948 miasteczko Framingham wytypowane zostało do prowadzenia obserwacji. Od ponad 50 lat, dwa pokolenia pacjentów - kobiety i mężczyźni w średnim wieku, a od roku 1971 także dzieci, poddawane są co kilka lat szczegółowym badaniom lekarskim. Ich wyniki pozwoliły na wyciągnięcie przełomowych dla medycyny wniosków, między innymi związanych z nadciśnieniem tętniczym. Już w roku 1961 stwierdzono, iż podwyższone wartości ciśnienia krwi zwiększają ryzyko zachorowania na zawał serca. Badania z lat ’70 potwierdziły związek nadciśnienia z występowaniem udaru mózgu. Od roku 1993 wiadomo, iż nawet umiarkowanie podwyższone ciśnienie tętnicze uszkadza serce i prowadzi do niewydolności krążenia.

Rozpoznanie

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się na podstawie co najmniej dwóch pomiarów ciśnienia (wykonywanych w gabinecie lekarskim lub pielęgniarskim) przekraczających 140/90 mmHg, a w przypadku pomiarów samodzielnych 135/85mmHg. Ciśnienie tętnicze należy mierzyć w pozycji siedzącej po kilkuminutowym odpoczynku, atestowanym aparatem z odpowiednio dobranym mankietem (opaska zakładana na ramię musi mieć właściwą szerokość). Ciśnienie optymalne to takie, które nie przekracza 120/80 mmHg.

Tabela 1: Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego* wg ESH, ESC 2007.

Przyczyny nadciśnienia

W około 90% przypadków ma ono związek z uwarunkowaniami genetycznymi, zbyt dużym spożyciem sodu (sól kuchenna), nadwagą, otyłością i niewielką aktywnością fizyczną. Nadciśnienie takie nazywane jest nadciśnieniem pierwotnym. W około 10% przypadków wzrost ciśnienia tętniczego wiąże się z istnieniem innego schorzenia, które je wywołuje. Do częstych przyczyn nadciśnienia tętniczego należą choroby nerek takie jak zapalenie, wielotorbielowatość, kamica, nowotwory, zwężenie tętnic nerkowych oraz ich uszkodzenie w przebiegu chorób reumatycznych i cukrzycy. Ponadto sprawcą NT mogą być guzy wytwarzające hormony (guz chromochłonny), choroby tarczycy (nadczynność i niedoczynność), przytarczyc i nadnerczy, bezdech senny, zwężenie aorty, stosowanie pewnych leków (środki antykoncepcyjne, sterydy anaboliczne), lub narkotyków (amfetamina, kokaina). Lekarz podejrzewający nadciśnienie wtórne może skierować pacjenta na badania dodatkowe, takie jak analizy krwi, moczu, usg jamy brzusznej, echo serca, badania przepływów przez tętnice nerkowe, a nawet rezonans magnetyczny.

Odmiennego postępowania wymaga nadciśnienie tętnicze u ciężarnych

Lecz nadciśnienie

Zbyt wysokie ciśnienie w tętnicach prowadzi do ich uszkodzenia, rozciągania ścian naczyń i powstawania groźnych tętniaków (patrz zdjęcie obok). Ponadto sprzyja przyspieszonemu odkładaniu się blaszek miażdżycowych i wystąpieniu choroby niedokrwiennej serca (z zawałem włącznie), udaru mózgu (na tle miażdżycy lub nagłego krwotoku) oraz doprowadza do niewydolności serca. Następstwem długotrwałego nadciśnienia tętniczego może być także uszkodzenie nerek, które w ciężkich przypadkach wymaga leczenia nerkozastępczego (dializy). Z badań naukowych wynika, iż wczesne zastosowanie odpowiedniego leczenia zmniejsza nawet o połowę ryzyko niebezpiecznych dla życia powikłań.

Leczenie niefarmakologiczne

Leczenie polegające na zmianie trybu życia rzadko wystarczy do skutecznego obniżenia ciśnienia tętniczego. Niemniej powinno być ono polecane wszystkim pacjentom jako uzupełnienie terapii lekowej. Polega ono na zwiększeniu aktywności fizycznej, leczeniu nadwagi i otyłości, ograniczeniu spożycia alkoholu oraz zastosowaniu specjalnej diety. Ograniczenia kulinarne polegają przede wszystkim na zmniejszeniu ilości sodu w diecie, wchodzącego w skład soli kuchennej, jak i ukrytego w przetworach (np. w konserwach, kiełbasach, ketchupie). Szczegółowymi informacjami na temat diety DASH dysponuje większość gabinetów lekarskich. Według obliczeń naukowców zmniejszenie masy ciała o 10 kg pozwala obniżyć ciśnienie nawet o 5-20 mmHg, zastosowanie diety DASH 8-14 mmHg, zwiększenie aktywności fizycznej 4-9 mmHg, a ograniczenie spożycia alkoholu 2-4 mmHg.

Leki „nadciśnieniowe”

Szeroka gama leków na nadciśnienie tętnicze pozwala w większości przypadków na jego skuteczne obniżenie. Preparaty mogą być tak dobierane, aby jednocześnie leczyły kilka chorób, na przykład nadciśnienie i chorobę wieńcową, niewydolność serca, arytmię, przerost gruczołu krokowego. Jeżeli jeden preparat nie wystarcza do opanowania wysokich wartości ciśnienia, to dodać można kolejne, aktualnie preferuje się terapię wielolekową niż maksymalne zwiększenie dawki pojedynczego preparatu. Brak poprawy po zastosowaniu trzech leków w maksymalnych dawkach jest wskazaniem do konsultacji specjalistycznej w poradni kardiologicznej lub poradni nadciśnienia tętniczego.

Ważne rady

Nadciśnienie tętnicze wymaga regularnego stosowania leków. Nagłe zaprzestanie ich przyjmowania może doprowadzić do dużego wzrostu ciśnienia, a nawet do wystąpienia udaru mózgu. Kobiety z nadciśnieniem tętniczym, planujące zajść w ciąże powinny zasięgnąć porady lekarza, czy przyjmowane leki nie stanowią zagrożenia dla płodu. Pacjenci którzy mają nagłe zwyżki ciśnienia pomimo codziennego zażywania leków, mogą poprosić lekarza o zapisanie preparatu, którego doraźne przyjęcie szybko je obniży. Leki „nadciśnieniowe” u niektórych osób wykazują działania uboczne (patrz także GK 14/04/2004). Należy do nich między innymi uporczywy suchy kaszel, wolna czynność serca, napady duszności, podagry, zawroty głowy lub obniżenie potencji. Objawy takie należy zgłosić podczas wizyty lekarskiej. Pacjenci którzy rozpoczynają leczenie nadciśnienia często odczuwają senność i osłabienie. Objawy te zwykle ustępują po kilkunastu dniach terapii, po tym jak organizm „przyzwyczai się” do nowych wartości ciśnienia. Regularne, domowe pomiary ciśnienia tętniczego własnym aparatem, o różnych porach dnia oraz zapisywanie ich w kalendarzu ułatwi lekarzowi dostosowanie dawek leków. Należy regularnie sprawdzać dokładność aparatów używanych do domowych pomiarów ciśnienia. Czy chorując na nadciśnienie tętnicze można pić kawę? Wielu kardiologów, w tym autor tej publikacji, pozwala pacjentom regularnie przyjmującym leki nadciśnieniowe na codzienne wypicie małej kawy...

Na podstawie: Poradnik Profilaktyki Zdrowotnej, Akademia Zdrowia, Gazeta Kościańska, lek. med. Michał Sokólski, aktualizacja 2013